Czynnikami, które odpowiadają na pytanie, dlaczego pszczoły wymierają masowo, są:
- choroby i pasożyty pszczół;
- stosowanie środków ochrony roślin;
- antropogenne przekształcanie środowiska;
- niszczenie naturalnych siedlisk owadów (np. wypalanie łąk).
Działanie powyższych czynników można zmniejszyć. Wiele przyczyn masowego wymierania pszczół zależy od człowieka. Oprócz pszczół, wymierają też inne owady zapylające.
Dlaczego pszczoły wymierają na pasożyty lub choroby i jak temu zapobiegać?
Pszczelarze obserwują ogólny spadek odporności pszczół na warrozę (roztocze Varroa desctructor), które z kolei zaraża je wirusami. Roztocza Varroa odpowiadają za większość upadków rodzin pszczół miodnych. Pasożyty te przenoszą się łatwo pomiędzy pasiekami. Pszczelarze przewożą ule na plantacje rolnicze, sadownicze i inne pożytki. Ponieważ takich miejsc, gdzie można bezpiecznie postawić pasiekę, jest coraz mniej (z powodu stosowania w rolnictwie pestycydów, likwidacji naturalnych siedlisk roślin miododajnych i z powodu aktów wandalizmu), często przy jednym polu stoi kilka pasiek. W takich warunkach jedna nieleczona pszczela rodzina może zarazić nawet kilkaset innych. Oczywiście warroza przenosi się także na dzikie pszczoły i inne owady zapylające. Gdyby pożytków było więcej, ryzyko zarażania się między rodzinami byłoby mniejsze. Wiele też zmienia świadomość pszczelarzy, którzy powinni trzymać się właściwych terminów podawania leków na warrozę i zimować silne rodziny. Unikanie kontaktu z innymi pasiekami jest dobrym sposobem prewencji. Osłabione przez niedożywienie pszczoły częściej łapią pasożyty, wirusy i bakterie. Gdybyśmy więc dbali o pszczele pożytki, takie jak drzewa i krzewy kwitnące oraz łąki i uprawy poplonowe, chorób byłoby mniej.
Jakie choroby powodują wymieranie pszczół?
- warroza Varroa dectructor (roztocze)
- zgnilec amerykański pszczół (bakteria atakująca larwy, czyli czerw)
- nosemoza pszczół (wywoływana przez sporowce, czyli grzyby)
- wirus zdeformowanych skrzydeł (przenoszony przez rozrocze Varroa)
- izraelski wirus ostrego paraliżu pszczół (przenoszony przez rozrocze Varroa)
Należy tu podkreślić, że silne rodziny żywiące się na bogatej, różnorodnej bazie pożytkowej przez cały okres lotów, są znacznie bardziej odporne na wirusy przenoszone przez roztocza. Pszczoły osłabione głodem, wywołanym niewłaściwą gospodarką pasieczną (brak dokarmiania w odpowiednich terminach), częściej zapadają na choroby. Powyższe choroby są też groźne dla dzikich zapylaczy.
Czy środki ochrony roślin szkodzą pszczołom?
Jedną z ważnych odpowiedzi na pytanie, dlaczego pszczoły wymierają, są właśnie pestycydy. Konkretnie szkodzą pszczołom (pszczole miodnej, pszczołom dzikim i wszelkim owadom zapylającym) opryski z insektycydów i fungicydów, oraz systemiczne pestycydy podawane doglebowo bądź w zaprawach nasiennych.
Pszczoły zbieraczki, a także trzmiele i inne owady zapylające, które zostały opryskane środkami owadobójczymi lub jakimikolwiek środkami wydzielającymi zapach, nie mogą wrócić do swoich rodzin. Nawet jeśli mają sporo zebranego pokarmu, strażnicy przy wejściu do gniazda nie wpuszczą ich. To samo dotyczy wszelkich innych owadów żyjących w koloniach. Strażnicy pilnujący wejścia wpuszczają tylko pszczoły o zapachu matki z danej rodziny. Niektóre substancje powodują dezorientację owadów, co sprawia, że nie mogą wykarmić swoich rojów, bo nie wracają do gniazd. Dlatego priorytetem jest prawne ograniczanie możliwości stosowania chemii na polach i w sadach. Opryski na komary, popularne w miastach, są bardzo szkodliwe dla pszczół.
Które pszczoły są zagrożone wyginięciem?
W Polsce żyje 470 gatunków pszczół, z czego 200 jest zagrożonych wyginięciem. Z tego wynika zatem jasno, że problem masowego ginięcia pszczół dotyczy przede wszystkim gatunków dzikich.
Powodem tej krytycznej sytuacji jest zabieranie naturalnych siedlisk pszczół, a zwłaszcza:
- likwidowanie naturalnych łąk na korzyść upraw rolniczych;
- wycinanie lasów i karczowanie sadów;
- wypalanie łąk (dramat dla owadów, płazów, ssaków, roślin, gadów, ptaków…);
- intensywne rolnictwo bez stosowania poplonów, likwidacja pasów zieleni między polami;
- rozwój budownictwa mieszkalnego, drogowego i przemysłu;
- zabieranie przestrzeni rodzimym roślinom przez inwazyjne gatunki obce, z których tworzą się monokultury równie szkodliwe dla środowiska jak wielkie plantacje.
Jak ratować pszczoły, aby zahamować proces masowego wymierania pszczół?
- Wysiewać i sadzić rośliny miododajne, zwłaszcza zwiększające bioróżnorodność łąki kwietne (nasiona łąk znajdziesz tutaj);
- Unikać stosowania środków ochrony roślin;
- Prowadzić odpowiedzialnie prace w pasiekach, aby rodziny pszczele były silne i leczyć je w odpowiednich terminach;
- Nie wypalać łąk;
- Ograniczać występowanie roślin inwazyjnych nieodpowiednich dla naszego klimatu, takich jak nawłoć, likwidować takie zbiorowiska i zasiedlać w tych miejscach rodzime gatunki;
- We własnym ogródku – zrezygnować z części terenu utwardzonego lub trawnika na korzyść roślin miododajnych.
